16 Ekim 2012 Salı

SAĞLIK İLETİŞİMİ VE "BİLGİ AÇIĞI"


            Aşağıdaki yazım Workshop Dergisi'nin Eylül-Ekim 2012 sayısında yayınlanmıştır. Kaynak gösterilmeden kullanılmaması rica olunur...
 
Kıt kaynaklara sahip insanların sağlık ve yaşam standartları açısından önem taşıyan finansal, tıbbi, teknik vb. enformasyonları yeterince elde edememesi bugün dahi çok önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilginin ve enformasyonun toplumda eşit olarak dağılmamış olduğu bir gerçek. Öncelikle “bilgi” ve “enformasyon” arasındaki ayırıma dikkati çekelim. Prof.Dr. Aydın Uğur’un “Kültür Kıtası Atlası” adlı kitabında ifade ettiği gibi enformasyon; “herhangi bir işlemden geçen ve bir dökümün, bir dizinin vb. içine yerleşen veridir”. Öte yandan “olgulara ilişkin bir önermeler kümesi ya da fikirler kümesi söz konusuysa, bu küme düzenliyse, usa dayalı bir yapı ya da deneysel bir bulgu sunuyorsa ve sistematik bir biçimde ilerliyorsa o zaman bu, bilgidir”. Dolayısıyla “DIKW (Data, Information, Knowledge, Wisdom) Hierarchy” diye bilinen ve “Veri, Enformasyon, Bilgi, Bilgelik” diye tercüme edebileceğimiz sıralama karşımıza çıkıyor. Örneğin medyadan ya da Google arama motorundan bilgi değil, enformasyon elde ederiz. Bu iki kavram arasındaki ayırımı yaptıktan sonra sağlık iletişimi açısından “Bilgi Açığı”nın ne anlama geldiğini ve bu açığın nasıl kapatılabileceğine bir göz atalım.
 
“Bilgi Açığı Hipotezi” ya da “Bilgi Uçurumu Hipotezi”(“Knowledge Gap Hypothesis”) 1970 yılında Tichenor, Donohue ve Olien isimli üç sosyolog tarafından ortaya atılmıştır. Bu hipoteze göre kitle iletişimi enformasyonunu bir sosyal sistem içinde yayılması arttıkça (örn. medya kampanyaları ile) popülasyonun daha yüksek SES’e (Sosyo-Ekonomik Statü) sahip grupları bu enformasyonu daha düşük SES’e sahip olanlara oranla hızlı elde eder ve daha fazla fayda sağlarlar. Sistemdeki enformasyonu arttırmak bu gruplar arasında zaten var olan farklılıkları daha da arttırır. “Enformasyona sahip olmayanlar” (information have nots) sahip oldukları enformasyonu (ve dolayısıyla çoğunlukla bilgilerini) arttırırlar ama“enformasyona sahip olanlar” (information haves) bu enformasyonu çok daha yüksek düzeyde elde ederler. “Enformasyona sahip olanlar” okuma ve anlamada iletişim becerilerine, daha çok hafızada saklanan enformasyona, yeni enformasyonu anlayacak kapasite ve artan farkındalığa, örneğin bir sağlık sorununu tartışabilecek kişilerle daha uygun sosyal ilişkilere, seçici maruz kalma, kabul etme ve daha önceki farkındalıklardan elde edilen mesajların saklanması gibi özelliklere sahiptirler. “Enformasyona sahip olmayanların” ise iletişim becerileri çok azdır, okuma yetenekleri genelde düşüktür ve bir “enformasyon gettosu” içine hapsedilmişlerdir. Enformasyon sistemleri genellikle kapalıdır, dışarıyla irtibat genellikle kitle iletişimi yoluyla kurulur ki bu da tek yönlüdür, mezenformasyon (kasti olmayan hatalı ya da eksik enformasyon) yaygındır, içeriden elde edilen enformasyon kabul görür ve benzer şekilde diğer topluluklara yayılır.